मात्रिक छन्द

मिलन नाविक

छन्द दुई प्रकारका हुन्छन: वर्णिक र मात्रिक। मात्रिक छन्दले प्रत्येक लाईनमा हुने मात्राको कुल संख्यामा ध्यान दिन्छ। वर्णिक छन्दले मात्राको संख्याको साथ साथै कुन क्रममा ह्रश्व वा दीर्घ लेख्ने त्यो पनि ध्यान दिन्छ ।

(क) नेपाली लोक छन्दहरू  

* यसमा अक्षरको गन्ती गर्दा आकार,इकार,उकार लागेका सबैलाई १ अक्षर गनिन्छ। आधा अक्षर गन्ती हुँदैनन्। 

(१) झ्याउरे लय (3.2-3.2-3.3=16 मात्रा ) 

*जम्मा १६ अक्षर । ५ र १० अक्षरमा विश्राम ।

क्षेत्रीको छोरो / यो पाउ छुन्छ / घिनले छुदैन

मानिस ठूलो / दिलले हुन्छ / जातले हुदैन

-महाकवि (मुना मदन)

(२) सवाई (4.4-4.2= 14 मात्रा)

* जम्मा १४ अक्षर, ८ अक्षरमा विश्राम ।

(ख) संस्कृत मात्रिक छन्दहरू

(१) आर्या छन्द: 

12 मात्रा - 18 मात्रा

12 मात्रा - 15 मात्रा

(ग) अन्य मात्रिक छन्दहरु 

सम मात्रिक छन्द

-चौपाई (16 मात्रा)

अर्द्ध-सम मात्रिक छन्द

-दोहा (13 मात्रा +11 मात्रा)

-सोरठा (11 मात्रा +13 मात्रा)

-रोला (11 मात्रा + 13+ मात्रा)

-गीतिका / चंचरी (14+12)

-हरिगीतिका (16+12, अन्त्यमा लघु र गुरु) 

-उल्लाला (13-13 मात्रा)